Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski inauguruje 2015 rok monumentalną wystawą jednej z najwybitniejszych i najbardziej oryginalnych artystek, NATALII LL, legendy polskiej sztuki współczesnej.
Dziś dzieła artystki prezentowane są w Tate Modern w Londynie czy w Centre Pompidou w Paryżu. Ekspozycja w Zamku Ujazdowskim będzie pierwszą od 16 lat tak obszerną wystawą indywidualną Natalii LL, proponującą zarazem nowe odczytania jej twórczości. Wystawa "Natalia LL. Secretum et Tremor" zderza ze sobą twórczość artystki wypowiadającej się od końca lat 60. przede wszystkim w medium fotografii i filmu, śmiało eksplorującej wątki erotyczne czy kobiecej podmiotowości, z najnowszymi i stosunkowo mniej znanymi dziełami z lat 90. i 2000., w których do głosu dochodzą wątki egzystencjalne i eschatologiczne.
Wystawę otwiera ikoniczny dla twórczości Natalii LL cykl fotografii "Sztuka konsumpcyjna" z 1972 roku, przedstawiający modelkę – atrakcyjną, młodą dziewczynę – zajętą pochłanianiem banana, której to czynności kolejne etapy rejestruje aparat fotograficzny. Praca najczęściej interpretowana była w kontekście kobiecej zmysłowej przyjemności, ale też ironicznej aluzji do sztuki pornograficznej, wreszcie tytułowej konsumpcji, co wobec deficytu dóbr wszelkich w epoce realnego socjalizmu było odbierane jako krytyka panującego systemu. Banany, ulubiony rekwizyt Natalii LL, były w PRL towarem powszechnie pożądanym, lecz trudno dostępnym.
"Sztuka konsumpcyjna" ze zbiorów szczecińskiej Zachęty, złożona z 20 fotografii o wymiarach 40 x 50 cm, dotąd była prezentowana jako całość, monumentalne panneau o wymiarach 200 x 200 cm. Na wystawie w CSW po raz pierwszy jest pokazana w formie fryzu. W kolejnych salach bohaterami stają się Walkiria – sama artystka wcielająca się w mityczną wojowniczkę – i Odyn, z którymi wkraczamy w krąg mitologii germańskiej i prac najnowszych. Odyn, nordycki bóg wojny i wojowników, mądrości, poezji i magii, współtwórca świata, zwany też "Chytrookim", "W masce", czy "Straszliwym", miał dar poznawania ludzkich myśli. Przedstawiano go jako starca z dwoma krukami, siedzącymi na jego barkach, z wilkiem u stóp i włócznią w dłoni. Odyn Natalii LL nie budzi jednak grozy. Sfotografowany na tle zielonego żywopłotu, w różowym boa i peruce, zamiast tronu ma plastikowe krzesło ogrodowe z supermarketu, na dosyć pulchnych ramionach – różowe skrzydełka. Nagiego ciała, w którym rozpoznajemy ciało kobiety, nie udaje mu się zasłonić. Spogląda na nas spod uchylonej maski. Po uśmiechniętej twarzy w słonecznych okularach, spod których nam się zaczepnie przygląda, rozpoznajemy Natalię LL. Jej rysy odnajdujemy też w masce pośmiertnej o uszminkowanych ustach, którą ten władca doczesnego i beztroskiego świata przykrywa twarz na drugim zdjęciu. Mitologiczne bóstwo, pochwycone przez wyobraźnię pop, przed obiektywem aparatu teatralizuje swoją ziemską obecność, pozując jak do pośmiertnej fotografii.
Właściwy Odyn, Odyn starzec, spogląda na nas w kolejnych inscenizacjach na trzech barwnych zdjęciach na ścianie obok. W "Transpolacji Odyna", z 2009 roku, możemy rozpoznać Andrzeja Lachowicza, artystę noekonceptualnego i wieloletniego partnera Natalii LL w życiu zawodowym (w grupie Permafo) i prywatnym. Widzimy go jako Odyna niedołężnego, bezbronnego, którego zwiotczałe ciało w dużym zbliżeniu możemy dokładnie oglądać. Ukrywane przez współczesną kulturę stare ciało jest dla widza obsceniczne (bo poza sceną, niewidoczne, nieoglądane), ale i pociągające. Pozuje, ale jakby zasłaniając się przed nami przegięciami ciała, wzrokiem skierowanym gdzieś w bok. Opiera się nie na włóczni, a na lasce, wydaje się, że bezradnie poddaje się prośbom fotografującej go Natalii. Oboje uczestniczą w intymnym rytuale. Wystawa "Natalia LL. Secretum et Tremor" jest więc także filozoficzną narracją o przemijaniu, o kruchości ciała i ludzkiej egzystencji, zagrożonej w czasie nam współczesnym szczególnie, do czego odnosi się inspirowany wydarzeniami z 11 września 2001 cykl "Ptaki wolności".
Atmosferę wystawy buduje wyjątkowa aranżacja przestrzeni autorstwa Małgorzaty Szczęśniak, jednej z najwybitniejszych scenografek europejskich, współtworzącej Nowy Teatr w Warszawie.
Prezentacji towarzyszy obszerny katalog i przewodnik po wystawie oraz program, na który składają się prezentacje filmów - w tym wybranych przez artystkę, performansy oraz wykłady poświęcone różnorodnym aspektom jej twórczości (performans, kontekst sztuki Wrocławia lat 70. czy Europy Środkowo-Wschodniej).
Natalia LL, właśc. Natalia Lach-Lachowicz (ur. w 1937), działa w takich obszarach sztuki jak fotografia, performans, film eksperymentalny, wideo, instalacja, rzeźba, grafika, malarstwo. W latach 1957-1963 studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. W latach 1970-1981 wraz z Andrzejem Lachowiczem, Zbigniewem Dłubakiem i Antonim Dzieduszyckim założyła i prowadziła galerię Permafo we Wrocławiu, propagującą artystyczny fotomedializm oraz ideę fotografii permanentnej. Nazwa galerii była rodzajem manifestu artystycznego - wywodząc ją od słów "permanentna formalizacja”, artystka pisała w 1972: "Sztuka realizuje się w każdym momencie rzeczywistości, każdy fakt, każda sekunda jest dla człowieka jedyna i nigdy niepowtarzalna. Dlatego zapisuję wydarzenia zwykłe i trywialne, jak jedzenie, sen, kopulację, odpoczynek, wypowiadanie". Od 1975 brała udział w wystawach ruchu feministycznego na Zachodzie. Stypendystka Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku (1977), Verein Kulturkontakte w Wiedniu (1991), Pro Helvetia (1994). W latach 2004-2013 wykładowca w Akademii Sztuk Pięknych (obecnie Uniwersytet Artystyczny) w Poznaniu. W 2007 została odznaczona Srebrnym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis, w 2012 otrzymała Nagrodę im. Katarzyny Kobro. Prace artystki są w kolekcjach m.in. Musée National d'Art Moderne Centre Pompidou w Paryżu, International Center of Photography w Nowym Jorku, Museum of Modern Art w Ljubljanie, Ludwig Museum w Kolonii, Muzeum Sztuki w Łodzi, Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie czy Muzeum Narodowego w Warszawie,Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Lubelskiego w Lublinie, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Frauen Museum w Bonn. W 2015 roku Natalia LL weźmie udział w ważnych wystawach międzynarodowych "My Body is the Event. Vienna Actionism and International Performance" w MUMOK Museum of Modern Art, Wiedeń (27.02-15.08.2015), "International Pop" w Walker Art Center, Minneapolis (11.04-6.09.2015), prezentowanej później w Museum of Art w Dallas i w Philadelphia Museum of Art w Filadelfii oraz "The World Goes Pop" w Tate Modern w Londynie (17.09.2015-24.01.2016).
dr Ewa Toniak, historyczka i krytyczka sztuki, wykładowczyni akademicka i niezależna kuratorka; zajmuje się problematyką pamięci w przestrzeni publicznej, współczesnymi narracjami o PRL i obecnością kobiet w kulturze. Autorka książki "Olbrzymki. Kobiety i socrealizm" (Wydawnictwo Ha!art, 2008) i wystaw "Alina Ślesińska (1926-1984)" (2007), "Trzy kobiety: Maria Pinińska-Bereś, Natalia Lach-Lachowicz, Ewa Partum" (2011), "Wolny strzelec" (2013) w Zachęcie Narodowej Galerii Sztuki oraz "Moore and Auschwitz" w Tate Britain (2010). Redaktorka naukowa tomu "Kobiety i sztuka około 1960 roku" (Wydawnictwo Neriton, 2010). Pracuje nad książką orelacjach ekonomii i sztuki. Członikni Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków sztuki AICA. Mieszka w Warszawie.
Małgorzata Szczęśniak, scenografka (dyplom na Wydziale Scenografii Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w pracowni Jerzego Skarżyńskiego, 1984). Autorka języka wizualnego – przestrzeni i kostiumów – w przedstawieniach teatralnych i operowych Krzysztofa Warlikowskiego, współtwórczyni poetyki jego teatru. Wspólnie z Warlikowskim zrealizowała ponad czterdzieści przedstawień teatralnych i kilkadziesiąt operowych na najbardziej prestiżowych scenach w Polsce i za granicą - m.in. w Hamburgu, Stuttgarcie, Bonn, Mediolanie, Hanowerze, Zagrzebiu, Tel Awiwie, Paryżu, Brukseli, Madrycie i Londynie. Francuski Związek Krytyków Teatralnych, Muzycznych i Tańca przyznał jej nagrodę za najlepszą scenografię w sezonie 2009/2010 za spektakl "(A)pollonia". Od 2008 roku współtworzy Nowy Teatr w Warszawie.
