Za moment narodzin sztuki mediów powszechnie uważa się pierwszą indywidualną wystawę Nam June Paika, która pod programowym tytułem Exposition of Music – Electronic Television odbyła się w połowie marca 1963 roku. Po raz pierwszy jako dzieła sztuki na wystawie zostały wówczas pokazane odbiorniki telewizyjne (urządzenia ciągle jeszcze wtedy mające status domowej nowości)– spreparowane, odkształcające obraz i dźwięk telewizyjnego przekazu, pozbawione znanego kontekstu, za to zapraszające widzów do współtworzenia Participation TV – interakcji i swobodnej ingerencji w odbierany przez nie audiowizualny sygnał. Sam Paik swoją sztukę określał wówczas mianem elektronicznej fali wizualnej. Sięgając dwa lata później po kamerę wideo, zapoczątkował nowy rozdział historii sztuki, dla którego przyjęła się nazwa video-art.
Zjawisko feedbacku, obraz generujący dźwięk, widmowe rozszczepienie barw, grafizacje oscyloskopowe, biały szum rozstrojonego odbiornika, to charakterystyczne dla analogowego wideo sposoby manipulacji obrazem. Poszczególne prace na wystawie Krótka historia instalacji wideo nawiązują do klasycznych dzieł Nam June Paika, The Vasulkas, Bruce’a Naumana, Paula Sharitsa i Wojciecha Bruszewskiego, by wymienić tylko kilku artystów-odkrywców, którzy jako pierwsi kształtowali nowy język elektronicznej sztuki.
Od tamtego czasu wideo, kreując nowe sposoby interakcji i komunikacji, stało się czymś więcej niż atrakcyjnym narzędziem awangardowych artystów fascynującym poręcznością i bezpośredniością użycia, rozpoczynając rewolucyjne przemiany funkcjonowania obrazu w całej kulturze współczesnej, która dzięki niemu odkryła i zarejestrowała swoje nowe oblicze.
Krótką historią instalacji wideo Centrum Sztuki WRO rozpoczyna cykl wystaw i prezentacji 50lecia sztuki mediów, zaplanowany na lata 2012 i 2013, który ukaże historyczne osiągnięcia i stadia jej rozwoju. Na wystawie znalazły zarówno oryginalne dzieła, jak i opracowane przez zespół Centrum Sztuki WRO według koncepcji Piotra Krajewskiego współczesne powtórzenia najbardziej charakterystycznych idiomów i form historycznych znajdowanych w pracach najwybitniejszych artystów. Znaczna część instalacji została zrealizowana przy użyciu urządzeń technicznych charakterystycznych dla przeszłej epoki analogowej np. telewizorów kineskopowych i kamer VHS, po to, by jak najlepiej odtworzyć walory typowe dla dawnych technologi elektronicznych. Pozostałe instalacje także starają się oddać specyfikę jakości estetycznych i fenomenów charakterystycznych dla już dzisiaj historycznych mediów i technologii analogowych, choć wykorzystują współczesne już narzędzia softwarowe i technologię cyfrową.
Dodatkowy wymiar wystawie nadają ujęte w formę interaktywnej instalacji oryginalne unikatowe zapisy video-art i realizacje dokumentujące najważniejsze dzieła sztuki, obiekty i instalacje z całego świata.
Całość wystawy w syntetyczny sposób ukazuje początki i rozwój instalacji wideo jako nowego obszaru twórczości artystycznej bujnie rozwijającego się w ostatnich dekadach XX wieku w oparciu o analogową technikę transmisji, zapisu i przetwarzania obrazu wideo. Wystawa ma także istotny aspekt antropologiczny i kulturoznawczy, gdyż zarówno poprzez dzieła sztuki, jak użyte w nich obiekty kultury materialnej, ukazuje modernizacyjne, elektroniczne i cybernetyczne dążenia, aspiracje i wizje leżące u podstaw nowoczesnych społeczeństw opartych na swobodnej komunikacji.
Tribute to Nam June Paik
Cross-feedback-TV
Instalacja nawiązująca do oryginalnej pracy Nam June Paika z 1966 roku TV Cross.
Paik to pionier sztuki wideo i sztuki mediów, który jako pierwszy wykorzystał odbiornik telewizyjny jako obiekt sztuki. Uznał też, iż sygnał telewizyjny, jest nową elektroniczną materią, z której artysta może dowolnie czerpać by kształtować własne nowe formy. W jednej z pierwszych zrealizowanych przez siebie instalacji Paik wypełnił telewizorami konstrukcję w kształcie krzyża. W intencji Paika krzyż, stanowiący jeden z najważniejszych symboli kultury Zachodu, zestawiony został z cybernetycznymi i elektronicznymi treściami kształtującymi świat współczesnej duchowości.
Widoczne na monitorach w konstrukcji krzyża obrazy zostały uzyskane dzięki zjawisku feedbacku. Feedback, inaczej sprzężenie zwrotne, to zjawisko charakterystyczne dla technologii wideo, które polega polega na odkryciu, że układ kamery podłączonej do monitora i skierowanej na jego ekran samoistnie wytwarza zależne od siebie zmieniające się obrazy. Powstały w ten sposób strumień form może zmieniać się w nieskończoność, każde poruszenie kamery powoduje ukształtowanie kolejnych zaskakujących regularnością wzorów. Feedback to pierwszy fenomen właściwy sztuce elektronicznej, który zarówno twórców jak i widzów urzekł czystym pięknem form układających się w nieskończone wzory. Widoczne w instalacji Cross-feedback-TV obrazy wideo to feedbacki uzyskane przez Bartosza Koniecznego z użyciem analogowej kamery VHS i tradycyjnego monitora kineskopowego.
Obraz na środkowym monitorze można przekształcać za pomocą wiszącego przed nim fragment starego głośnika, którego najważniejszy element – magnes – zmienia tor lotu strumienia elektronów w kineskopie telewizora.
W przestrzeni wystawy poświęconej Nam June Paikowi (1932-2006), oglądać można także archiwalne materiały prezentujące jego działania artystyczne.
LIVE – Taped Video Staircase
dla Bruce’a Naumana
Instalacja site specific – odnosząca się do rzeczywistej przestrzeni galerii. Nawiązuje do klasycznej realizacji Bruce’a Naumana z 1970 r. LIVE – Taped Video Corridor. Dwa ustawione obok siebie monitory pokazują ten sam widok: obraz prowadzącej do galerii klatki schodowej. Widz odkrywa jednak, iż monitory pokazują dwie różne chwile w czasie. Na jednym widzimy transmitowany w czasie rzeczywistym obraz samych siebie, w drugim obraz ten pojawia się z pewnym opóźnieniem, powodując niepewność percepcyjną. Instalacja ta reprezentuje historyczny nurt realizacji, w którym rozmaici autorzy wprowadzali zaskakujące czasoprzestrzenne modyfikacje.
Dla tej instalacji Paweł Janicki opracował specjalnie i oprogramował układ cyfrowy, naśladujący działanie stosowanych w latach 70. urządzeń analogowych opóźniających obieg sygnału wideo.
C-Trend Histogram
dla Woody’ego Vasulki
Realizacja inspirowana klasycznym wideo C-Trend Woody’ego Vasulki z 1974 roku.
Kolejna instalacja na wystawie ukazująca artystyczną ingerencję w płynący z kamery sygnał wideo. Na ekran, zamiast „normalnego” widoku pokazywanego przez kamerę, trafiają zgrafizowane, przypominające gęsty wykres obrazy kształtowane przez parametry techniczne przesyłane z kamery. Graficzna reprezentacja zjawisk widzianych przez obiektyw kamery jest modyfikowana przez zmienne techniczne, które normalnie nie są widoczne na ekranie. Ingerencja w sygnał wideo sprawia, że widzimy obraz, który choć abstrakcyjny jest realny, mimo, że różni się od obrazu jaki uważamy za rzeczywisty.
Specjalnie dla tej pracy powstało oprogramowanie stworzone przez Pawła Janickiego, pozwalające emulować działanie urządzenia analogowego z roku 1973 zwanego Scan Processor. Obraz z kamery wideo jest obecnie transmitowany do komputera, przetworzony i dopiero następnie wyświetlany. Obserwujemy, że obraz jest kształtowany przez nasze poruszenia przed kamerą, ale nie jest to proste realistyczne odzwierciedlenie. Zamieniamy się tu w formy graficzne zbliżone od krzywych oscyloskopowych. Jest to instalacja w obwodzie zamkniętym (angielska nazwa closed circuit): nasze zachowanie przed kamerą powoduje zmiany obserwowanego obrazu.
Magnetic image waves
Instalacja interaktywna na kineskop i elektromagnes ukazująca w jaki sposób obraz telewizyjny może być kształtowany poprzez modulowanie pola magnetycznego oddziałującego z zewnątrz na telewizor.
Uruchamiając cewkę elektromagnetyczną i przybliżając ją do ekranu obserwujemy widoczne na ekranie regularne formy geometryczne, które pod wpływem siły niewidzialnego oddziaływania magnetycznego przekształcają się w amorficzne kształty.
Illuminatin’
for Skip Sweeney
Współczesna instalacja wykorzystująca wyłącznie sprzęt analogowy: kamerę VHS podłączoną do tradycyjnych telewizorów kineskopowych, nawiązująca do pracy Skipa Sweeney’a Illuminating Sweeney. Skip Sweeney założył w 1970 roku w San Francisco kolektyw Video Free America, jako artysta zafascynowany był zjawiskiem feedbacku, który uważał za najdoskonalszy przejaw współczesnej transcendencji o religijnym niemal charakterze. Obraz jest zmienny, żyje, zmienia się w wyniku samodzielnie działających procesów technicznych.
Poruszając delikatnie kamerą możemy ingerować w sygnał i kreować nowy obraz, możemy też zaobserwować co się stanie gdy, wprowadzimy pomiędzy kamerę a monitor źródło dodatkowego światła, np. świecący ekran telefonu komórkowego.
RGB: Ray Gun Beam Virus
dla Paula Sharitsa
Instalacja ta nawiązuje do pracy Ray Gun Virus Paula Sharitsa z 1966 roku oraz metody wytwarzania obrazu wideo przez trójlampowy rzutnik RGB (każda z lamp odpowiada za inny kolor podstawowy). Symulacja uzyskiwana jest przy użyciu trzech współczesnych projektorów, sygnał podzielony został na trzy składowe (kolory podstawowe: czerwony-R, zielony-G i niebieski-B) z których składa się obraz wideo.
Gdy w przestrzeni instalacji zasłaniamy jedną ze składowych w naszym cieniu sumuje się kolor z dwóch pozostałych rzutników. Na ekranie możemy też obserwować rejestrowany przez kamerę obraz rozłożony na składowe barwy. Instalacja reaguje na ruch oraz dźwięk (np. klaskanie, tupanie) które uruchamiają kolejne poziomy ingerencji w składowe obrazu. Autorem oryginalnego programowania oraz mappingu zastosowanego w tej instalacji jest Paweł Janicki.
Effie Wu
Zero, 2006
Instalacja prezentowana podczas wystawy WRO 07 w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, obecnie w kolekcji Dolnośląskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.
Projekcja obrazu w kształcie pierścienia złożonego z wielu połączonych ze sobą sekwencji wideo, ukazuje spacerującą artystkę/performerkę. Jej utrwalony, złożony z sekwencji elektroniczny obraz obraz jest ruchomy i rzucany na poruszający się w odwrotnym kierunku kolisty ekran, w ten sposób jednocześnie podkreślając i znosząc iluzję ruchu: spacerująca postać znajduje się zawsze w tym samym miejscu, na górnej krawędzi okrągłego ekranu.
Concerto for TV Set and the Diode
dla Voytka
W instalacji użyty został słynny film Wojciecha Bruszewskiego YYAA z 1973 roku.
Do monitora zainstalowana jest fotodioda połączoną z głośnikiem. Piksele obrazu czytane przez fotodiodę są źródłem dźwięku emitowanego przez głośnik. W swojej pracy Bruszewski, z całej siły wykrzykując samogłoski: przymkniętą „Y” i otwartą „A”, formalnie steruje zmieniającym się oświetleniem planu. Instalacja niejako odwraca ten proces, zastępując dźwięk oryginału brzmieniem czarnych i białych pikseli. Praca stanowi nawiązanie do instalacji Bruszewskiego Telewizyjna kura (1979).
Television for Media Burn
Spreparowany oryginalny telewizor z lat 60., pokazany jako obiekt kulturowy podlegający swoistej ewolucji. Oglądamy na nim fragment z akcji/performansu Media Burn grupy Ant Farm z 1975 roku, w którym rozpędzony cadillac niszczy mur zbudowany z telewizorów.
Na srebrnym globie
dla Zygmunta Rytki
Praca w ramce na ścianie, oryginalna fotografia Zygmunta Rytki, wykonana w nocy z 20 na 21 lipca 1969 roku, przedstawia planszę o treści Zakończyliśmy transmisję z Księżyca, wyemitowaną przez Telewizję Polską po zakończeniu transmisji z pierwszego lądowania człowieka na Księżycu.
Projekcja wideo rzucana jest na leżący na podłodze wypukły kineskop telewizyjny z przełomu lat 60/70, ze względu na emitowaną przez kineskopy charakterystyczną poświatę zwany często „srebrnym ekranem”. Na tle tzw „białego szumu” czyli niezmodulowanego sygnału telewizyjnego oglądamy pierwszy spacer człowieka po powierzchni Księżyca. Wykorzystano tu pobrany z YouTube filmik ukazujący amerykańskiego astronautę Neila Armstronga, pierwszego człowieka na Srebrnym Globie, słyszymy też jego głos i śpiew. To fragment transmisji telewizyjnej, która w1969 roku była kosmicznym fenomenem medialnym, a obecnie jest historycznym obiektem kulturowym krążącym po internecie.
Cybernated Zen
dla Norberta Wienera i Marshalla McLuhana +- sorry
Instalacja na dwa telewizory i kamerę analogową. Entropia niezmodulowanego sygnału telewizyjnego tworzy tzw biały szum, charakterystyczny obraz tworzony przez ruch swobodnie poruszających się elektronów wyświetlanych jako pojedyncze ruchome piksele. Kategorie sygnału i szumu są podstawowe dla cybernetyki, nowej dziedziny nauki stworzonej w latach 50. XX w przez prof. Norberta Wienera, oraz są zasadniczymi pojęciami teorii głoszonych w kolejnym dziesięcioleciu przez Marshalla McLuhana zwanego prorokiem ery elektronicznej.
Interaktywne stanowisko z dokumentacją wideo opracowana przez Pawła Janickiego
Innowacyjny, oryginalny sposób prezentacji i przeglądania audiowizualnego archiwum. Bogata, pochodząca z kolekcji WRO dokumentacja 28 różnorodnych instalacji wideo artystów z całego świata, jest w interaktywnej formie udostępniona widzom, którzy własnymi gestami mogą samodzielnie wybierać to, co chcą oglądać.
Koncepcja: Piotr Krajewski
Realizacja: Zespół Centrum Sztuki WRO
