''Za żelazną kurtyną - sztuka oficjalna i niezależna w Związku Radzieckim i Polsce 1945 -1989''

Ekspozycja zostanie zbudowana w  układzie chronologicznym, według działów tematycznych: Triumf ideologii, Prekursorzy, Druga awangarda, 15% abstrakcji, Figuracje, Znak i znaczenie, Sztuka sprzeciwu, Transformacja.

Piotr Nowicki o wystawie:

Problematykę sztuki oficjalnej prezentujemy w dziale Triumf ideologii, pokazując dzieła reprezentatywne dla realizmu socjalistycznego, zaangażowane w idee komunizmu, a zgrupowane wokół haseł takich jak: Rewolucja, Lenin–Stalin, Wielka Wojna Ojczyźniana, Przekujemy miecze na lemiesze, Szczęśliwy człowiek, Inteligencja. W Polsce socrealizm jako jedynie słuszny styl w sztuce obowiązywał w latach 1949– 1955 i nie miał tak silnego wpływu na twórców jak w Związku Radzieckim. Ten okres jest zasygnalizowany kilkoma pracami artystów, którzy byli zaangażowani w budowę nowej Polski ze względu na swoje jeszcze przedwojenne lewicowe poglądy.

W tym miejscu należy wspomnieć o Katarzynie Kobro i Władysławie Strzemińskim, którzy byli łącznikami pomiędzy pierwszą, przedwojenną awangardą a twórcami niezależnymi, próbującymi odnaleźć się w nowej rzeczywistości tuż po zakończeniu II wojny światowej. Twórczości Kobro i Strzemińskiego poświęcony jest niewielki, ale istotny fragment ekspozycji pt. Prekursorzy.

Równoległa część ekspozycji poświęcona jest tak zwanej Drugiej awangardzie w Polsce. W Krakowie Tadeusz Kantor wraz z Jonaszem Sternem, Erną Rosenstein i innymi artystami reaktywował działającą przed wojną Grupę Krakowską. Artyści, mimo swoich lewicowych poglądów, nie podjęli haseł realizmu socjalistycznego i zachowali całkowitą niezależność artystyczną w powojennej rzeczywistości realnego socjalizmu.

 

W 1960 roku sekretariat KC PZPR opublikował dokument Wytyczne w sprawie polityki kulturalnej w dziedzinie plastyki. Określał on między innymi w procentach dopuszczalny udział sztuki abstrakcyjnej w wystawach. Kuriozalna uchwała zwana „15 procent wolności artystycznej” była dla artystów impulsem do podjęcia gry z władzami, a w praktyce do korzystania ze znacznie większej wolności niż zadekretowane 15 procent abstrakcji.

W 1962 roku Moskiewski Obwodowy Związek Artystów Plastyków z okazji swego 30-lecia przygotował wystawę w Centralnej Sali Wystawowej Maneż, na której pokazano prace „zapomnianych” malarzy radzieckich. W małych pomieszczeniach na antresoli wielkiego, liczącego 3 tysiące metrów kwadratowych Maneżu wystawiono prace artystów takich jak Ernst Nieizwiestny, Leonid Rabiczew, Boris Żutowski.
Przykłady prac z tego okresu można zobaczyć w częściach wystawy pt. Abstrakcja i Figuracje.

Dział Znak i znaczenie nawiązuje do symbolu i jego znaczenia w malarstwie okresu od lat 60. W tym dziale dominuje abstrakcja geometryczna, reprezentowana przez Henryka Stażewskiego, Ryszarda Winiarskiego i Henryka Berlewiego, obok prac rosyjskich artystów takich jak Władimir Niwmuchun, Antolij Żygałow.

Na postawach polskich artystów zaważył wprowadzony 13 grudnia 1981 roku przez generała Wojciecha Jaruzelskiego stan wojenny. Efektem wyprowadzenia na ulice polskich miast tysięcy żołnierzy, zarządzenia godziny policyjnej i zaostrzenia cenzury był ogólnokrajowy protest przeciw represjom. Stąd tytuł działu - Sztuka sprzeciwu. Aktorzy nie występowali w telewizji, malarze nie brali udziału w oficjalnych wystawach. Organizowano tajne kameralne spektakle teatralne, artyści wystawiali swoje prace w prywatnych mieszkaniach i instytucjach pozostających poza zasięgiem państwowej cenzury.

W Związku Radzieckim natomiast lata 80. to rządy Michaiła Gorbaczowa. Zapoczątkowana przez tego wybitnego polityka pierestrojka doprowadziła do upadku i podziału nie tylko Związku Radzieckiego, ale całego bloku państw Europy Środkowo-Wschodniej. Ze względu na przemiany systemowe zatytułowaliśmy dział poświęcony sztuce lat osiemdziesiątych w Rosji Transformacja. Nadeszła wówczas oczekiwana wolność, artyści mogli malować jak chcą i gdzie chcą, swobodnie komentować minioną rzeczywistość. Runął mur berliński, przestała straszyć żelazna kurtyna. Na szczęście pozostały dzieła, które stanowią świadectwo tamtych, wydawałoby się, odległych czasów.


Wystawa zorganizowana przez Muzeum Narodowe w Gdańsku we współpracy z Fundacją Sztuki Polskiej. Prezentowane prace pochodzą z kolekcji Piotra Nowickiego.

Wystawa zorganizowana we współpracy z:
Instytutem Adama Mickiewicza i
Wszechrosyjskim Muzeum Sztuki Dekoracyjno-Użytkowej i Ludowej (VMDPNI) w Moskwie


Patronat honorowy nad wystawą objęli:

Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej Lech Wałęsa
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski
Marszałek Województwa Pomorskiego Mieczysław Struk‬
Prezydent Miasta Gdańsk Paweł Adamowicz