prof. ANDRZEJ NOWAK - Świadomość procesu - wizja przyszłości

Tradycyjnie procesy adaptacji człowieka i społeczeństw odbywały się w oparciu o przeszłe doświadczenia. Zarówno procesy ewolucji, jak i uczenia się, oparte są na założeniu, że na podstawie przeszłych błędów i sukcesów możemy podejmować działania, które przyniosą nam sukces w przyszłości. Takie mechanizmy adaptacji zakładają, że to, co było skuteczne kiedyś, pozostanie skuteczne w przyszłości. W związku z ogromnym przyspieszeniem tempa zmian naszej cywilizacji w każdym niemal aspekcie, tradycyjne mechanizmy podejmowania decyzji przestały być skuteczne: warunki zmieniają się tak szybko, że to, czego się nauczymy często staje się nieaktualne zanim jesteśmy w stanie to zastosować, a decyzje podjęte na postawie przeszłych doświadczeń prowadzą do błędów. Ogromnym wyzwaniem jest odpowiedz na pytanie "Jak planować i podejmować decyzje w błyskawicznie zmieniającym się świecie?". Rozwiązanie tego problemu wymaga dużej zmiany orientacji: z orientacji na przeszłość na świadomość teraźniejszości i wariantowe przewidywanie przyszłości.

Ponieważ teraźniejszość zmienia się tak szybko, że struktury stają się niestabilne, świadomość teraźniejszości i budowana na niej tożsamość indywidualna i społeczna powinny być oparte na świadomości teraźniejszego chwilowego stanu i świadomości procesu, a nie identyfikacji ze stabilnymi strukturami. Identyfikacja ze stabilnymi strukturami w sytuacji ich podstawowej niestabilności budzi lęk i tendencję do szukania systemu totalitarnej kontroli. Koncentracja na przeszłości prowadzi do sztywności i zaniku funkcji adaptacyjnych.
Utrzymanie adaptacyjnych zdolności społeczeństw opartych na demokracji i partycypacji, wymaga nie tylko zmiany orientacji z przeszłości na teraźniejszość i przyszłość, lecz również stworzenia nowej generacji systemów zbierania i obiegu informacji, które mogą stać się podstawą globalnej samo-świadomości społecznej. Symulacje komputerowe procesów społecznych mogą stać się podstawą przewidywania tego, co się zdarzy i tego, jakie będą konsekwencje różnych scenariuszy działania.
Podstawą demokracji, a więc możliwości podejmowania świadomych decyzji w mechanizmach zbiorowych, jest przede wszystkim partycypacja, lecz również posiadanie aktualnych i prawdziwych informacji. Konieczna jest wiedza dająca opowiedz na pytania: "co jest?", "co będzie?" i "co się stanie jeżeli...?". Bez aktualnych i rzetelnych informacji i możliwości rozumienia konsekwencji różnych decyzji, system oparty na partycypacji i rozproszonym podejmowaniu decyzji nie może sprawnie działać. Musimy też zrozumieć zasady tego, jak systemy rozproszone, takie jak grupy społeczne i społeczeństwa, mogą się samo-organizować tworząc instytucje, których odporność oparta jest na zdolności do adaptacji i rekonfiguracji w odpowiedzi na gwałtownie zmieniające się warunki, a nie na sztywności i obronie struktur stworzonych w przeszłości.